Goedkope arbeidsmigranten
Valse beloften, zware werktijden, slechte huisvesting: de Volkskrant volgt het spoor van de Roemeense Marielena, die stierf bij een ongeluk op de A15.
We zijn allemaal 650 euro ‘rijker’ dankzij de arbeidsmigranten.
Waar het kabinet zich nu vooral bezighoudt met het inperken van de asielinstroom, laat het arbeidsmigratie over aan de markt. ‘We moeten beter kijken: welke vormen van arbeidsmigratie komen ten gunste van de samenleving en de economie?’
Op het eerste gezicht lijkt Marielena’s dood een tragisch auto-ongeval. Een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Verkeerde tijd, verkeerde plek. Er zijn immers geen aanwijzingen dat de in slaap gevallen chauffeur opzettelijk op een file inreed. Van een fout door de werkgever of het uitzendbureau kon evenmin sprake zijn: de werkdag was voorbij.
n de kleine huiskamer van haar ouderlijk huis in Navodari hangen overal foto’s van Marielena Ursache, vergezeld door brandende kaarsjes.
Toch hoort Marielena niet helemaal thuis in de anonieme statistieken over verkeersdoden. Het ongeluk is namelijk niet los te zien van de omstandigheden waarin zij, net als 900 duizend andere arbeidsmigranten in Nederland, elke dag woonde en werkte. Van de hoge werkdruk, zware arbeid en korte nachten. Omstandigheden die in juridische zin volstrekt legaal zijn, maar waarvan het de vraag is of ze moreel door de beugel kunnen.
Waarom accepteren we dat arbeidsmigranten in Nederland werk verrichten dat Nederlanders niet onder dezelfde voorwaarden zouden doen, en blootstaan aan risico’s die voor ons onaanvaardbaar zouden zijn. Terwijl volgens de Arbeidsinspectie bekend is dat zij daardoor een grotere kans lopen op een arbeidsongeval. Het is een vraagstuk waar zowel de samenleving, werkgevers, uitzendbureaus als de arbeidsmigranten zelf, die in groten getale naar Nederland blijven komen, aandeel in hebben.
Om het te onderzoeken reisde de Volkskrant in de voetsporen van Daniel en Marielena – om een gezicht te geven aan de twee jonge Roemenen, die anders onzichtbaar waren gebleven.
Veel jonge mensen verlaten Navodari. Net als op veel andere plekken zijn de lonen er lager dan het gemiddelde Roemeense nettomaandloon van 863 euro. Een deel van het werk is bovendien seizoensarbeid.
Geta en Romel Ursache, die hun dochter Marielena verloren bij een ongeluk in Nederland. Tussen hen in zit Marielena’s vriend Daniel Rosca.
Roemenië kent een van de hoogste emigratiecijfers van de Europese Unie. Volgens statistieken van de overheid wonen en werken zeker 5,8 miljoen van de 19 miljoen Roemenen over de grens. Het Roemeense dagblad Libertatea berekende dat deze diaspora tussen 2007 – het jaar dat Roemenië lid werd van de EU – en 2022 ongeveer 66 miljard euro in de Roemeense economie pompte door geld terug te sturen.
Veel van die Roemenen trekken van oudsher naar Zuid-Europese landen als Italië en Spanje. Maar de economische crisis raakte de arbeidsmarkt in die landen hard, vooral de sectoren waar veel Roemenen werkten, zoals de bouw. Afgelopen jaren is er een kentering gaande: Roemenen kijken vaker naar West-Europa. En dus ook naar Nederland.
Kwam in 2008 slechts 1 procent van de arbeidsmigranten in ons land uit Roemenië, in 2019 was dat 16 procent. Daarmee zijn Roemenen, samen met Bulgaren, de snelstgroeiende groep Europese arbeidsmigranten. ‘Dat komt doordat het verschil in welvaart tussen Nederland en die landen het grootst is binnen Europa’, zegt migratie-onderzoeker Arjan Heyma van SEO Economisch Onderzoek. Zo is het Nederlands minimumloon drie keer zo hoog als dat van Roemenië.
Gemak speelt ook een rol: werk in Nederland is voor Roemenen slechts een appje of een muisklik verwijderd. Door heel Roemenië zijn de afgelopen jaren dependances van Nederlandse uitzendbureaus verrezen. Nu Poolse arbeidsmigranten als gevolg van de bloeiende Poolse economie mondiger en duurder zijn geworden, wijken arbeidsbureaus steeds vaker uit naar Roemenië voor goedkope werkkrachten. ‘Werk in Holland’, staat bijvoorbeeld op de glazen pui van Otto Workforce, een Nederlands uitzendbureau in het centrum van Boekarest.
Voor Daniel viel de keuze op dat landje aan de Noordzee vanwege de all-inclusive arrangementen die op sociale media werden aangeprezen. ‘Ik zocht online naar aanbiedingen en zag dat er ergens 1.200 euro werd geboden, inclusief vervoer en onderdak.’ Het bleek een advertentie van het bedrijf Hanna Recruit, dat onder verschillende namen reclame maakt op sociale media en op Roemeense websites voor werk in Nederland.
Hanna Recruit was niet Daniels nieuwe werkgever, maar slechts een intermediair die Roemeense arbeidsmigranten ronselt, vervoert en vervolgens overdraagt aan de familie van Oss, die hem vervolgens weer zou uitlenen aan slachterij Westfort in IJsselstein. Zijn maandsalaris zou 1.570,20 euro per maand bedragen, zo stond op het contract. Daar moest dan nog wel per week 93,75 euro van af voor de huisvesting en 60 euro voor handschoenen en werklaarzen.
Volgens de Kamer van Koophandel werken er nu vierhonderd arbeidsmigranten voor de familie, verspreid over drie ondernemingen – die zij zelf overigens geen uitzendbureaus noemen, omdat de arbeidsmigranten in de fabriek werken onder hun toezicht en er ‘duurzame arbeidsrelaties’ worden aangegaan. Ze worden door wéér een andere eigen bv gehuisvest op dertien locaties, variërend van een vakantiepark in Rheezerveen tot appartementen in Vlaardingen.
‘We stonden om 3 uur ’s nachts op, we pakten eten in, reisden naar het slachthuis en begonnen om 5 uur met werken, tot minstens 2 uur ’s middags. Met een pauze van vijf tot tien minuten waarin we konden plassen, eten en een sigaret roken.’ Na het werk at Daniel wat, nam een douche en ging naar bed. Om de volgende dag weer van voor af aan te beginnen.
Hoewel zijn eerste maanden in Nederland niet waren zoals gehoopt, besloot Daniel, die voor de vakantie was teruggekeerd naar Roemenië, in februari vorig jaar toch opnieuw naar Nederland te gaan, mét Marielena. Het stel hoopte van baan te kunnen veranderen. Maar ook Marielena kwam terecht in de fabriek van Westfort, waar ze bij temperaturen van 7 graden vlees van de lopende band in dozen moest verpakken.
Uitzendbureaus en uitleenbedrijven zoals Van Oss zijn een onmisbare schakel in de migratieketen. Zij nemen werkgevers de werving en selectie in onbekende oorden uit handen, evenals de werkgeversrisico’s: de arbeidsmigranten komen bij hen op de loonlijst. Dat biedt bedrijven de door hen zo vurig gewenste flexibiliteit.
Daarbij worden arbeidsmigranten vaak niet gezien als mensen, maar als instrumenten. En hun arbeid als bulkgoed. Dat laatste draagt in zich dat ‘het individuele belang en de individuele waardigheid en rechten gemakkelijk ondersneeuwen’, zo concludeerde de Arbeidsinspectie vorig jaar in haar jaarverslag.
Daniel Rosca en Marielena Ursache kwamen te wonen in een vierkamerflat op de eerste verdieping. Ze deelden er, volgens het kadaster, 87 vierkante meter met tien huisgenoten (volgens Van Oss zelf gaat het om 128 vierkante meter). Ze hadden er als koppel een kamer voor zichzelf, vertelt Daniel. Maar privacy? ‘Je kon zelfs de deur van de badkamer niet dichtdoen, dus er kon altijd wel iemand de wc of douche binnenkomen.’
De woonsituatie van Daniel en Marielena is exemplarisch voor de huisvestingsproblematiek van arbeidsmigranten. Zelfs voor een uitzendbaas met goede bedoelingen is het onmogelijk om aan betaalbare woningen te komen voor personeel. Grootschalige woonprojecten voor arbeidsmigranten werden afgelopen jaren stelselmatig gedwarsboomd door omwonenden. Zoals in het Westland, waar 16 duizend arbeidsmigranten werken, maar er maar 4.500 mogen wonen
Het leidt er in de beste gevallen toe dat arbeidsmigranten daar worden gehuisvest waar woningen het goedkoopst zijn, waardoor ze na een zware werkdag nog een stuk moeten reizen. In de slechtere gevallen leidt het ertoe dat arbeidsmigranten worden gehuisvest op plekken die daar niet voor zijn bedoeld. Op een stoffige bouwplaats vol asbest bijvoorbeeld, zoals de arbeidsmigranten die in het Limburgse Valkenburg een klooster opknapten.
Die huisvesting ‘aan de randen van de samenleving’ heeft volgens Monique Kremer, voorzitter van de Adviesraad Migratie, nog een ander effect. ‘Doordat arbeidsmigranten niet wonen in wijken waar hoogopgeleide en mondige burgers wonen, blijven ze voor veel Nederlanders onzichtbaar.’ Daarbij werken ze ook nog eens in sectoren met veel andere (kwetsbare) flexwerkers, bijvoorbeeld in de distributiecentra. De segregatie op de arbeidsmarkt en in de samenleving draagt er zo aan bij dat veel Nederlanders arbeidsmigranten nauwelijks zien, aldus Kremer.
De Rotterdamse Dickensstraat. Foto´s Marieke de Ruiter
Veel Nederlanders komen alleen indirect in aanraking met arbeidsmigranten via de goedkope Westlandse tomaten in de supermarkt, de kiloknallers en ‘gratis’ bezorgde pakketten. Onderzoeker Heyma van SEO Economisch Onderzoek berekende dat het voordeel dat Nederland via deze goedkopere diensten en goederen heeft van arbeidsmigranten, 11 miljard euro bedraagt. Dat is 650 euro per persoon per jaar. Heyma: ‘We zijn dus allemaal 650 euro ‘rijker’ dankzij de arbeidsmigranten.’
Maar de maatschappelijke kosten blijven voor veel huishoudens die niet wonen in straten als de Dickensstraat verborgen. Zij hebben geen last van een ‘inbraakgolf’. Ze ervaren niet de druk die arbeidsmigranten leggen op de woningvoorraad, sociale voorzieningen en de sociale cohesie.
Zij zien ook niet de bange ogen van de oud-huisgenoot van Daniel en Marielena aan de Dickensstraat als ze deze winter na aanhoudend bellen de deur op een kier doet. ‘Ik kan niet praten’, zegt ze zacht, gehuld in een tijgerprint onesie. ‘Ik wil mijn baan niet kwijt.’ Van oud-bewoners Daniel en Marielena weet ze alleen nog dat het ‘lieve kinderen’ waren. ‘Maar op een dag waren ze verdwenen. Later pas hoorde ik over het ongeluk.’
‘Daniel? Marielena?’ Die namen zeggen niemand nog iets op de tochtige parkeerplaats bij slachterij Westfort in IJsselstein. Ze zijn hier, negen maanden later, al lang en breed vervangen door een batterij nieuwe arbeidsmigranten. Want het werk bij de varkensslachter gaat door. In een glazen corridor in het midden van de fabriek zoeven de varkenskarkassen onophoudelijk aan vleeshaken langs. Zeker 1.000 ton vlees wordt hier dagelijks verwerkt. Ruim 650 varkens per uur.
De vleessector is er zo een die bijna niet kan zonder arbeidsmigranten; bij Westfort komt drie op de vier werknemers uit Oost-Europa.
Emile Roemer kwam twee jaar geleden met een rapport met vijftig aanbevelingen. Hij pleitte onder meer voor de scheiding van het huur- en arbeidscontract en een certificeringsplicht voor uitzendbureaus, waardoor zij gedwongen zijn te voldoen aan minimale eisen (zoals een verklaring omtrent het gedrag en een waarborgsom).
Het kabinet neemt alle aanbevelingen over, maar volgens voorzitter Kremer van de Adviesraad Migratie is er méér nodig. ‘Want ook met die maatregelen zal geen in Nederland geborene dit werk willen doen. De kwaliteit van het werk moet omhoog.’ Ze pleit daarnaast voor een gerichter migratiebeleid. Want waar het kabinet zich nu vooral bezighoudt met het inperken van de asielinstroom, laat het arbeidsmigratie over aan de markt. ‘We moeten beter kijken: welke vormen van arbeidsmigratie komen ten gunste van de samenleving en de economie?’
Kremer is de eerste om toe te geven dat dat geen makkelijke discussie is. ‘De belangen zijn groot’, weet ze. ‘Voor werkgevers die laagbetaald werk verschaffen, voor de bloeiende uitzendbranche, voor de consument die weinig wil betalen voor zijn tomaten en voor de arbeidsmigrant zelf, die met een aanzienlijk bedrag terug kan naar Roemenië. Daarom blijven we de kop in het zand steken voor de structurele problemen.’
En dus blijven voor de poort van Westfort arbeidsmigranten in krakkemikkige auto’s en busjes stappen. Mensen zoals Marian, een Roemeen met een Unox-muts op zijn hoofd en een peuk in zijn mond; na zijn dienst van 9,5 uur moet hij nog een uur naar de huisvesting in Heemskerk rijden, met zijn twee huisgenoten opgevouwen op de achterbank. Natuurlijk is hij moe, zegt hij. ‘Maar wat moet ik anders? We moeten toch naar huis.’
Reacties
Een reactie posten