AD Overleg slavernij­her­den­king op de valreep vlotgetrok­ken

Premier Rutte bood 19 december excuses aan voor het slavernijverleden in het Nationaal Archief in Den Haag. © Robin Utrecht

Opnieuw botsten nazaten van tot slaaf gemaakten met ministeries over de omgang met het slavernijverleden. De plooien zouden pas maandag zijn gladgestreken, terwijl al op 1 juli het herdenkingsjaar officieel van start gaat. Volgende week zal premier Rutte de kabinetsplannen voor de aftrap in besloten kring presenteren.

🖋Jan Hoedeman

De voorbereidingen op het herdenkingsjaar hebben maandenlang stilgelegen, bevestigen diverse betrokkenen. Oorzaak is een verschil van inzicht tussen ambtenaren en leden van de zogeheten klankbordgroep. Die laatsten, nazaten van tot slaaf gemaakten, voelden zich onvoldoende gehoord. Dat er een kink in de kabel kwam is opvallend, want een soortgelijke klacht was ook al hoorbaar in de aanloop naar de excuses van de Nederlandse regering op 19 december.

Minister-president Mark Rutte deed toen een belofte: ,,De excuses vormen een start, geen slotstuk. (...) We zetten een komma, geen punt.’’ Maar na de komma heeft het proces maandenlang stilgelegen, zeggen meerdere bronnen.

‘Veel te ambtelijk aangevlogen’

,,Het gaat allemaal uiterst moeizaam”, erkent een betrokken ambtenaar. Een andere ingewijde zegt: ,,Het wordt veel te ambtelijk aangevlogen. Dat probleem was er vorig jaar ook al. We maken ons zorgen om het proces. Er gebeurt veel te weinig en de nazaten worden niet als uitgangspunt genomen.’’

De ministers en de staatsse­cre­ta­ris, die willen wel. Maar die vierde macht remt

Een derde ingewijde zegt: ,,De ministers en de staatssecretaris, die willen wel. Maar die vierde macht remt. Er was geen gelijkwaardige relatie. Ambtenaren zaten heel erg op de toer van: wij bepalen. Dat hebben ze hun hele leven gedaan, ze weten niet beter, het is hun enige referentiekader. Ze vinden ook niet dat ze rekening moeten houden met de nazaten.”

‘Het moet een succes worden’

Pas afgelopen maandag slaagden ambtenaren en leden van de klankbordgroep erin nader tot elkaar te komen. ,,We willen voorkomen dat er in valkuilen wordt gestapt", zegt een goed ingevoerde bron. ,,Niet weer de fouten die op weg naar 19 december zijn gemaakt. Het moet een succes worden. We hebben gezegd: zand erover, we gaan door.”

Dat de plooien weer zijn gladgestreken komt geen dag te vroeg. De aftrap van het herdenkingsjaar op 1 juli nadert snel. Vaststaat dat koning Willem-Alexander dan een toespraak houdt bij de Nationale Herdenking Slavernijverleden in het Oosterpark in Amsterdam. Vanwege de verwachte drukte wordt daarna het Keti Koti-festival gevierd op het grotere Museumplein.

Nieuw topoverleg met Rutte en nazaten

Donderdag 8 juni 2023  wordt het ambtelijke overleg over de invulling van het herdenkingsjaar hervat. Volgende week donderdag is het vervolgens aan Rutte de beurt om de kabinetsplannen te presenteren aan vertegenwoordigers uit de gemeenschap. Dit gebeurt om 18.00 uur op het Provinciehuis van Zuid-Holland in Den Haag.

De bijeenkomst is een vervolg op de twee Catshuissessies die vorig jaar zijn gehouden. Die vonden plaats in een woelig klimaat, omdat de plannen waren uitgelekt zonder overleg. Een Catshuissessie was zelfs ongelukkig gepland op 8 december, de dag waarop de Decembermoorden in Suriname werden herdacht. En de nazaten van de tot slaaf gemaakten werden overrompeld dat de plannen voor de herdenking al in kannen en kruiken leken, zonder enig overleg. Rutte zei daarover destijds: ,,Mensen zijn daarmee geconfronteerd en moesten reageren op snippers informatie, dat is uiterst ongelukkig.”

Nabestaanden van de tot slaaf gemaakten waren eind vorig jaar ongelukkig dat Rutte excuses namens de regering uitsprak. Zij hadden dat liever op 1 juli 2023 gezien.

‘Ambtenaren zijn gereset’

Het probleem van ‘ambtelijk denken zonder inlevingsvermogen’ stak nu weer de kop op. Een ingewijde: ,,In dit hele proces willen we een gelijkwaardige positie. Ambtenaren zijn het gewoon niet gewend, die denken: we wassen dat varkentje wel even en hebben een uurtje voor ons ingepland. De situatie is dat ze hun gedragingen tijdens het proces hebben gereset, terwijl we aan het werk zijn.’’

Ondanks de onvrede zijn er in de tussentijd ook een aantal kleine betekenisvolle dingen gebeurd. Zoals een tegemoetkoming voor de reparatie van het AOW-gat van duizenden Surinamers. Dat proces lag jarenlang stil, tot het kabinet eind april ineens 122 miljoen uittrok voor een oplossing. Ook wordt de hoge drempel verlaagd voor Caribische studenten die in Nederland willen studeren.

Inmiddels hebben alle bewindslieden in de ministerraad van 26 april aan premier Rutte moeten beloven dat ze voor 1 juli hun agenda schoonvegen en beschikbaar zijn voor de viering van Keti Koti op verschillende plekken in Nederland. Minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken) is namens de regering aanwezig in Suriname.

Het is dit jaar anderhalve eeuw geleden dat de slavernij ophield in het koninkrijk. De slavernij was tien jaar eerder al afgeschaft, maar tot slaaf gemaakten kwamen niet allemaal vrij.

Bron : AD 06-06-2023 Overleg slavernij­her­den­king op de valreep vlotgetrok­ken