FD 19-06-2023 Denktank Denkwerk : zonder gericht migratiebeleid raakt Nederland op achterstand

 🖋Lien van der Leij

Arbeidsmigranten worden naar hun werk gebracht. Hoe halen we de komende decennia mensen naar Nederland voor belangrijke sectoren met personeelstekorten?   📷Ramon van Flymen

In het kort

• Door vergrijzing krijgt Nederland te maken met een sterk krimpende arbeidsmarkt.

• Arbeidsmigranten zijn nodig om de welvaart op peil te houden, net als elders in Europa.

• Beleidsmakers treuzelen met hoognodige besluiten over hoe en wie moet worden aangetrokken.

• Door werkenden te halen van buiten Europa kan Nederland selecteren wie nodig is.

Hoe komt Nederland de komende decennia eruit te zien? Hoe zit het dan met onze publieke voorzieningen, met onze leefomgeving, met de economie, met de sociale cohesie? Dat alles hangt af van het migratiebeleid dat nu wordt ingezet, stelt de onafhankelijke denktank Denkwerk. Probleem is alleen: dat beleid is er niet.

Sterker nog, de hele discussie over hoe Nederland met migratie om zou moeten gaan moet nog gevoerd worden. 'Vandaag gaat het vooral nog over: hoe houden we migranten buiten de deur?', signaleert Denkwerk-initiator Frans Blom. Maar, voorspelt hij, 'binnen een paar jaar zal dat omslaan in: waar gaan we in hemelsnaam de mensen vandaan halen die hier nog kunnen en willen werken?'

Aan de hand van vier scenario's over de bevolkingsontwikkeling tot 2070 wil de denktank overheid en politiek aanzetten tot een samenhangende toekomstvisie waarin de noden van de publieke en private arbeidsmarkt in een sterk vergrijzende maatschappij afgezet worden tegen de ruimtelijke en sociale gevolgen van meer — of juist minder — migratie.

De scenario's liegen er niet om. Zet Nederland in op maximale arbeids- en studiemigratie om het aantal werkenden versus inactieven op peil te houden, dan knalt de bevolking met maar liefst 6,4 miljoen mensen omhoog tot 24,2 miljoen in 2070. In dat scenario bestaat de helft van Nederland in 2070 uit mensen met een migratieachtergrond. Die bevolkingsaanwas zal gepaard gaan met een ongekende druk op de fysieke leefomgeving en infrastructuur. Nederland gaat dan steeds meer lijken op één grote Randstad, terwijl de energie- en watervoorziening fundamenteel anders zal moeten worden ingericht.

Kiest Nederland daarentegen voor minimalisering van de migratie om de totale bevolking te stabiliseren rond het huidige niveau, dan lopen de personeelstekorten die zich nu al voordoen op tot recordhoogtes, krimpt de private sector vóór 2040 met meer dan een miljoen mensen en wordt de verzorgingsstaat onbetaalbaar. Dat komt vooral door de tikkende demografische tijdbom van de vergrijzing: er komen verhoudingsgewijs steeds meer inactieven bij die een beroep doen op zorg en AOW.

Uitersten

Het antwoord zal ergens tussen de twee geschetste uitersten liggen, maar die keuzes moet de politiek dan ook bewust maken, stelt Denkwerk. En wel nu. Ondanks de inzet van preventie zullen er de komende 15-20 jaar nog altijd 700.000 tot 800.000 extra mensen nodig zijn in de zorg, schetst het rapport. 'Stel dat je die mensen aantrekt van buiten, dan is de infrastructurele opgave dermate groot dat we er nu al mee moeten beginnen', zegt Blom.

Het draait niet alleen om aantallen, maar ook om het soort migranten dat nodig is. Nederland telt nu een kleine 800.000 arbeidsmigranten, die vooral werken in sectoren als de logistiek, glastuinbouw, landbouw en voedingsindustrie. Veel van dit werk is niet plaatsgebonden en voegt relatief weinig toe aan de brede welvaart, stelt Denkwerk. Daarom zou het net zo goed over de grens kunnen gebeuren. Blom: 'Je kunt het werk brengen naar waar de arbeid is, in plaats van andersom.'

Dat kan dan weer niet in plaatsgebonden dienstverlenende sectoren als het onderwijs of de zorg, waar handen aan het bed onontbeerlijk zijn. Dat geldt ook voor de horeca en de schoonmaak. En het is niet wenselijk als het gaat om hoogtechnologische activiteiten zoals chipproductie of voedseltechnologie, vanwege hun betekenis voor de economische concurrentiekracht. Maar, benadrukt Blom, dat zijn politieke keuzes. 'Voor elk scenario zullen er voor- en tegenstanders zijn, en dat is precies waarom we de discussie moeten voeren.'

'Europa loopt leeg'

Nu nog komen de arbeidsmigranten voornamelijk uit Europa dankzij de open EU-binnengrenzen. Maar net als in Nederland slaat in heel het continent de vergrijzing toe. 'Europa loopt leeg, dus we moeten ook gaan nadenken uit welke bronlanden we mensen hier naartoe willen halen en over de vaardigheden waar ze over moeten beschikken', aldus Blom.

Dat gaat niet vanzelf, wil hij maar zeggen. 'Daar zullen we een proces voor moeten inrichten waarbij we mensen gaan rekruteren, deels opleiden en vervolgens hiernaartoe halen, het liefst uit landen waar er overschotten zijn. In dat spel concurreren wij de komende jaren met alle landen om ons heen, want die komen in hetzelfde schuitje te zitten.'

Het voordeel van rekrutering uit niet-EER-landen is dat Nederland beter kan sturen op het soort migranten dat komt. Via een puntensysteem of anderszins kan worden geselecteerd op de profielen die Nederland nodig heeft voor de sectoren die belangrijk worden geacht, zoals de zorg, de bouw of de ICT.

Gevaarlijk frame

Ongeacht het scenario moet de migrantenmix veranderen, zegt Bloms co-auteur Max Mathijssen. Hoe minder migranten, hoe doelmatiger ze moeten worden ingezet, waardoor er minder ruimte is voor arbeidsintensieve sectoren met een relatief lage toegevoegde waarde en een grote voetafdruk. Tegelijkertijd wordt het steeds minder realistisch om pakweg twee derde van het landoppervlak over te geven aan de agrarische sector als meer mensen moeten worden gehuisvest.

De analyses van de denktank leiden tot hoofdconclusies die op zichzelf niet nieuw zijn. Ondernemerskoepel VNO-NCW ageert al langer voor gerichte arbeidsmigratie, verwijzend naar de vakkrachtenregeling die Duitsland hanteert om de benodigde migranten voor sleutelsectoren binnen te halen. En ook de Wereldbank voorspelt dat EU-landen straks elkaar beconcurreren om migranten binnen te halen.

Waarom komt de discussie hier dan niet op gang? 'Ik denk dat die niet wordt gevoerd omdat we het onderwerp eng vinden, ook electoraal', zegt Blom. 'Als het om migratie gaat, gaat het 90% van de tijd over asiel, terwijl vluchtelingen zo'n 10% uitmaken van de migratiestroom die Nederland binnenkomt. Dat we heel veel migratie nodig hebben, is een beeld dat nog lang niet breed wordt gedeeld. Omdat migratie te vaak geframed wordt als iets gevaarlijks. Dat is het frustrerende en dat maakt dit rapport ook zo urgent.'

Wie is Denkwerk?

Denktank Denkwerk werd enkele jaren geleden in het leven geroepen door Frans Blom, senior partner emeritus van de Boston Consulting Group, en oud-minister van Economische Zaken Hans Wijers. De denktank, die bestaat uit acht vaste leden en een roulerend negende lid, wil met zijn rapporten een bijdrage leveren aan 'de belangrijke discussies in Nederland', stelt Denkwerk. De lezerskring van Denkwerk is relatief klein, maar invloedrijk. De analyses van de denktank vinden hun weg naar zo'n 1200 beslissers in de boardroom en de politiek. Eerdere publicaties gingen onder meer over kunstmatige intelligentie, transities op de arbeidsmarkt en de aanpak van de drugsproblematiek in Nederland.

Lees het volledige artikel

Rapport migratie als motor downloaden

Wat en wie zijn Denkwerk

Commentaar

Dit rapport is een verademing in de verstikkende discussie in de Haagse politiek. Een politiek van polarisatie, vooroordelen, grote woorden en kleine daden. k hoop dat de aangekondigde migratienota gaat lijken op dit evenwichtige rapport met als kernboodschap Gericht migratiebeleid kan namelijk ingezet worden als drijvende kracht achter de brede welvaart van Nederland – nu en in de toekomst.