Getreuzel en gesteggel over asielopvang doet draagvlak geen goed

 VK 27-05-2023 Getreuzel en gesteggel over asielopvang doet draagvlak geen goed

Asielzoekers donderdag buiten de hekken van het asielzoekerscentrum Ter Apel. De een wacht op de bus, de ander gaat daar overnachten. 📷Harry Cock / de Volkskrant

De opvang van asielzoekers in Nederland dreigt een tweede moeilijke zomer in te gaan. Een nieuwe wet om ze eerlijk over het land te verdelen is er nog niet. ‘Burgers krijgen het idee dat de overheid in paniek is.’

Loes Reijmer

Staatssecretaris Eric van der Burg verpakte zijn onmacht deze week in een spierballenbrief. In het uiterste geval, schreef hij de Tweede Kamer woensdagavond, worden asielzoekers in hotels opgevangen, ‘desnoods ongevraagd’. Ook kunnen gemeenten niet meer onderhandelen over welke groepen zij willen onderbrengen, zoals het afgelopen jaar gebruikelijk was. Staan er bedden leeg, dan worden daar alleenstaande mannen geplaatst. Wederom: ‘desnoods ongevraagd’.

De maatregelen komen in een week waarin het broze bouwsel van noodverbanden de eerste echte scheurtjes begon te vertonen. In de nacht van maandag op dinsdag sliepen asielzoekers in de wachtruimte in Ter Apel op stoelen. Er rijden alweer bussen door het land om het aanmeldcentrum te ontlasten. De inwoners van het Groningse dorp zijn de wanhoop nabij vanwege de overlast die veiligelanders veroorzaken.

Strubbelingen

Begrijpelijk dus dat de staatssecretaris maatregelen aankondigt, al is de toevoeging ‘desnoods ongevraagd’ in het licht van de politieke strubbelingen opvallend. Dwang ligt in Den Haag zeer gevoelig, vooral bij Van der Burgs eigen VVD. Sterker nog: het is de reden dat de Spreidingswet nog altijd niet door de Tweede Kamer is behandeld, de wet die het begin zou moeten zijn van een stabiel, toekomstbestendig systeem waarbij azc’s eerlijk over Nederland worden verdeeld. Deze week werd zelfs een hoorzitting uitgesteld omdat het kabinet het nog altijd niet eens zou zijn over de uitwerking; vrijdagmiddag kwam daarover dan toch witte rook uit de ministerraad.

Dat is te laat om de opvangproblemen tijdig op te lossen, een nieuwe zomer vol nieuwkomers staat voor de deur. Zo heeft de patstelling over dwang geleid tot daadwerkelijke dwang, tot maatregelen die bovendien het tegenovergestelde zijn van stabiel en toekomstbestendig. ‘Desnoods ongevraagd’ betekent boze burgemeesters en wethouders, weer een knauw voor de toch al gespannen verhouding tussen Rijk en gemeenten. Het betekent boze omwonenden die zich overvallen voelen en zien hoe asielzoekers worden opgevangen in hotels, terwijl hun kinderen moeilijk aan huizen kunnen komen.

Crisismodus

De crisismodus is een groot risico voor het bestuurlijke en maatschappelijke draagvlak, waarschuwen deskundigen al jaren. ‘Een kleine meerderheid van de Nederlanders vindt dat vluchtelingen opgevangen moeten worden’, zegt Monique Kremer, voorzitter van de Adviesraad Migratie, op asielgebied het belangrijkste adviesorgaan van het kabinet. ‘Dat aandeel is al decennialang redelijk stabiel, maar mensen stellen meer voorwaarden nu.’

Ze maakt zich zorgen over het draagvlak. ‘Mensen vinden grip en continuïteit belangrijk. Inmiddels worden ze al anderhalf jaar geconfronteerd met een situatie die oncontroleerbaar lijkt: het leuren met asielzoekers langs gemeenten, vorig jaar de buitenslapers in Ter Apel. Ze krijgen het idee dat de overheid in paniek is, het niet meer in de hand heeft, ook al toen de instroom nog niet zo hoog was. Dat is slecht voor het vertrouwen in de overheid.’

Daar komt bij dat de maatschappelijke onvrede toeneemt. ‘Dan gaan burgers het onderwerp migratie belangrijker vinden. In tijden van werkloosheid zijn ze bang dat de toestroom impact heeft op de arbeidsmarkt, ook al wordt het asielzoekers vrijwel onmogelijk gemaakt om te werken. Nu zie je dat op het gebied van huisvesting. En ja, het is begrijpelijk dat mensen zich daar zorgen over maken. Daarom zeggen wij ook altijd: zorg als kabinet dat je iets aan die onderliggende problemen doet. Een migratiesamenleving heeft investeringen nodig.’

Kleine azc’s

In 2016, net na de vluchtelingencrisis van 2015, vroeg toenmalig staatssecretaris Klaas Dijkhoff (VVD) de Adviesraad Migratie na te denken over een opvangsysteem ‘waarvoor maatschappelijk draagvlak gevonden kan worden’. Daar kwam het advies Pieken & Dalen uit, een pleidooi voor kleinschalige opvang, eerlijk verdeeld over Nederland. ‘We weten dat burgers kleine azc’s prettiger vinden’, zegt Kremer. ‘Ongeveer zeventig of tachtig mensen. Dat is ook beter te handhaven dan grote opvanglocaties. Het leidt niet alleen tot een betere kwaliteit van leven voor de asielzoekers zelf, maar ook tot goede sociale inbedding bij de plaatselijke bevolking.’

De opeenvolgende kabinetten Rutte namen het advies ter harte – en daarna gebeurde er weinig. De opvangpraktijk van 2023 staat diametraal tegenover het advies. Asielzoekers worden opgevangen in veelal grootschalige (crisis-)noodopvanglocaties, soms ver van de bewoonde wereld. ‘Mensen worden van hot naar her gesleept, sommigen verhuizen wel vier of vijf keer’, zegt Kremer. ‘Er is bijna geen kans om opgenomen te worden door de plaatselijke voetbalclub of fanfare, terwijl die sociale samenhang zo belangrijk is. De asielzoekers kunnen niets opbouwen, maar wij kunnen als ontvangende samenleving ook niet aan hen wennen.’

Volgens Kremer gaan er ook dingen goed. ‘Het lijkt erop dat de financiering van het COA nu structureel wordt, waardoor azc’s niet meteen gesloten worden zodra het aantal mensen dat naar Nederland komt lager is. Daardoor kunnen het COA en gemeenten een duurzamere relatie opbouwen.’

Aankomende donderdag 1 juni zal alsnog de hoorzitting plaatsvinden over de Spreidingswet. Gemeenten, provincies en het COA zijn voor de daarin bepleitte eerlijke verdeling van asielzoekers over Nederland, maar vinden het wetsvoorstel lastig uitvoerbaar. Het kabinet heeft besloten de kritiek van die voornaamste partners te negeren. Wat dat doet met het draagvlak, zal de komende maanden blijken.