Diahann Van van de Vijver is geen spelfout, maar een achternaam uit een bizar slavernijverleden
 |
| Tineke Bennema (links) en Diahann Van van de Vijver. Bennema schreef een boek over het slavernijverleden in de familie van Van van de Vijver. © Roel van der Aa |
TILBURG - Altijd als het gaat over haar aparte achternaam gaat het over het familieverleden van Diahann Van van de Vijver. Over het bizarre verhaal van Albertus Van van de Vijver, die tot slaaf werd gemaakt in Suriname, maar zich vrij wist vrij kopen om zelf slavenhouder te worden. Maar dan wel met een doel. ,,Hij gaf niet om geld, hij had hogere waarden.”
De eerste keer dat Tineke Bennema op de Tilburgse universiteit werd voorgesteld aan haar nieuwe collega Diahann Van van de Vijver kon ze haar nieuwsgierigheid al niet bedwingen. Ze vroeg waar haar bijzondere achternaam vandaan kwam. ,,Daarop keek Diahann van top tot teen naar mij, dacht vermoedelijk iets als: ‘Daar gaan we weer’ en begon ze het verhaal toch maar zakelijk te vertellen”, stelt Bennema.
,,Maar achteraf schaamde ik mij. Je vraagt gelijk naar iemands familieverleden. Ik had zelf ook kunnen bedenken dat een donker persoon met zo’n achternaam een slavernijachtergrond moest hebben. En ik realiseerde me dat zij daar altijd door haar naam en kleur aan wordt herinnerd. Voor mij is het een keuze om over slavernij na te denken.“
Het is echt met twee keer ‘van’
Voor Van van de Vijver zijn vragen en opmerkingen over haar achternaam dagelijkse kost. Mensen wijzen er haar regelmatig op dat haar naam onder haar e-mails niet klopt, ze zet zelf op haar cv dat het echt twee keer ‘van’ is. ,,Anders wordt deze bij voorbaat weggelegd.” Ze kan er overigens vaak ook wel om lachen, benadrukt Diahann. ,,Het steekt mij niet.”
Het verhaal achter haar achternaam dat ze die dag aan Bennema vertelt, was dat haar voorvader bij de afschaffing van de slavernij de achternaam kreeg van de slavenhouder van wie hij eigendom was geweest. Ofwel: hij kwam van Van de Vijver. Meer wist ze eigenlijk ook niet.
Gaat er toch weer een witte vrouw schrijven over het slavernijverleden, kan dat wel?
Tineke Bennema, historicus
Haar broer Dwight Van van de Vijver werkte jaren later mee aan de EO-documentaire Geboeid; Terug naar de plantage over zijn voorouders. Historicus Bennema liet het onderwerp daarna niet los, vooral omdat ze het verhaal van Albertus Van van de Vijver zo bijzonder vond.
Ze vroeg aan haar universiteitscollega Diahann, inmiddels ook een zeer goede vriendin, of ze een boek mocht schrijven over het leven van Albertus. Al was ze ook huiverig de vraag te stellen. ,,Gaat er toch weer een witte vrouw schrijven over het slavernijverleden, kan dat wel?” dacht de Bredase Bennema.
Lees verder onder de foto: Albertus kocht twaalf slaafgemaakten om hen vrijheid te geven
 |
| Diahann Van van de Vijver. © Roel van der Aa |
Het leidt toch tot een van de eerste biografieën van een slaafgemaakte: Albertus Van van de Vijver. Hij wordt als kind geroofd uit Sierra Leone en uiteindelijk gekocht door de gekleurde slavenhouder Petronella van Paccotton. Zij verhuurt hem weer als timmerman om overal klusjes te doen. Van van de Vijver weet zichzelf vrij te kopen. Hoe hem dat precies is gelukt, blijft wat onduidelijk: slaafgemaakten mochten in die tijd namelijk geen bezittingen hebben.
Van slaafgemaakte tot slavenhouder
Eenmaal in vrijheid liet hij het er echter niet bij zitten. Hij werkte hard en werd zelf slavenhouder, maar dan vooral om mensen vrijheid te geven. Hij kocht zo nog twaalf slaafgemaakten voor bedragen die soms neerkwamen op een half jaarsalaris. ,,Dat waren allemaal bekenden van dezelfde slavenhouder, Van de Vijver”, vertelt Bennema. ,,Het bracht een kettingreactie op gang: ook de vrijgekochte mensen kochten weer andere slaven vrij.”
Van van de Vijver stierf zo arm, blijkt uit het testament dat is gevonden. Bennema: ,,Hij liet zijn bed, beddengoed zes stoelen en wat kleding na aan zijn familie. Zijn voormalige slavenhouder kreeg het zilveren bestek. Daaruit blijkt ook maar dat hij niet rancuneus was.”
Alles lag vast
Het kostte Bennema uiteindelijk 2,5 jaar aan (archief)onderzoek om het boek te maken. Ondanks dat ze best iets wist over het slavernijverleden, schokten de gruwelijkheden haar nog geregeld. ,,Dan had ik weer wat gelezen en belde ik Diahann. Die zei: leg het even een week weg, ga wat anders doen.” Want Diahann zelf kent de verhalen wel. Over de lijfstraffen, zweepslagen, vernederingen. De gruwelijke reizen vanuit Afrika naar de wingewesten.
Maar wat Bennema vooral verbaast is hoeveel archiefmateriaal er te vinden is, hoe geïnstitutionaliseerd de slavernij was. ,,Alles lag vast: hoeveel de eigenaar vergoed kreeg als hij een slaaf verloor tijdens de reis, hoeveel katoen een slaaf moest plukken op de plantage, hoeveel hij of zij te eten kreeg en welke straf er stond op welke overtreding.” Straffen die je ook gewoon kon uitbesteden voor 1 gulden, zodat je slaaf in Fort Zeelandia zweepslagen kreeg terwijl je lekker een hapje zat te eten.
Dit moet een klap geweest zijn
Diahann Van van de Vijver
Al is het leven van Van van de Vijver best goed te reconstrueren, uiteraard zijn er ook nog open eindjes. Van een van die eindjes gaat Diahann werk maken. ,,Een zoon van Albertus kreeg bij zijn vrijlating de achternaam Van Dorpel mee, een verzonnen achternaam die niet van een slavenhouder komt.”
,,Albertus wilde dat hij ook Van van de Vijver ging heten net als hijzelf, en schreef een brief aan het gouvernement. Volgens Albertus had hij ook recht op een naamsverandering: als vrij man mocht hij daar juridisch voor kiezen. De brief ging van het gouvernement naar de ministeries van Koloniën en van Justitie, om uiteindelijk bij Koning Willem I te belanden. Die wees het verzoek na één jaar af.”
Lees verder onder de foto: ‘Ik zou graag willen horen dat dit niet de juiste beslissing is geweest’
 |
| Tineke Bennema. Ze schreef een boek over het slavernijverleden in de familie van Van van de Vijver .📸Roel van der Aa |
,Ik denk dat dat hem veel pijn heeft gedaan", stelt Diahann. ,,Je wilt die erkenning hebben, trots zijn op je zoon. Dus dit moet een klap geweest zijn.” Diahann werkt daarom nu aan een brief, die met het boek naar Koning Willem-Alexander zal worden verzonden. ,,Ik wil hem niet vragen om excuses, het is niet zijn besluit. Maar ik zou graag willen horen dat dit niet de juiste beslissing is geweest. Dat het Koningshuis dit nu niet meer zo zou doen en dat er toen een fout is gemaakt.”
Botje door de neus
Diahann is in elk geval trots op voorvader Albertus: ,,Voor witte mensen is genealogie een leuke hobby: ‘Kijk, mijn familie komt uit Appelscha’. Voor zwarte mensen is het soms bittere noodzaak. De stamboom stopt bij de slavernij in een kolonie, maar de hele familiegeschiedenis begint daar natuurlijk niet. Dat is iets wat we zwarte jongeren nu ook bij proberen te brengen.”
Het waren niet allemaal mensen met een botje door hun neus die bij de vierde boom links, derde tak woonden
Diahann Van van de Vijver
,,Ook in die tijd had Afrika al rijke beschavingen, met eigen cultuur, architectuur en religies. Het waren niet allemaal mensen met een botje door hun neus die bij de vierde boom links, derde tak woonden. Het westen schilderde Afrika af als onbeschaafd, maar zie wat ze zelf deden.”
Alleen maar trotser geworden
Uiteindelijk is Diahann alleen maar trotser geworden op de dubbele van. ,,Het leven van Albertus was soms vreselijk, maar het loopt goed af. Hij gaf niet om geld, maar had hogere waarden. We zijn ook een trotse familie met een groot rechtvaardigheidsgevoel. Dat hebben we denk ik wel van Albertus. Hij deugde gewoon aan alle kanten.”
‘Albertus Van van de Vijver, Slaafgemaakt en bevrijd’ (Walburg Pers, 2023) is verkrijgbaar bij elke boekhandel en online te bestellen.
Reacties
Een reactie posten