Parool Cynthia McLeod: ‘Wentel je niet in een slachtofferrol, kijk naar Elisabeth Samson’

 

Cynthia McLeod, voor het huis. ‘In de Verenigde Staten smullen ze van dit verhaal, de Elisabeth Samson Experience.’

 📸Martijn Gijsbertsen

De ‘Surinaamse maanden’ van Stadsherstel Amsterdam zijn van start; Cynthia McLeod (86) spant zich in om de laatste fondsen voor het Elisabeth Samsonhuis in Paramaribo bijeen te brengen. Een interview met de beroemdste schrijfster van Suriname over de rijkste vrouw van Amerika.

🖋Dylan van Eijkeren

De restauratie en openstelling van het monumentale Elisabeth Samsonhuis in Paramaribo is een initiatief van de Surinaamse schrijver Cynthia McLeod. McLeod schreef in 2000 het boek De vrije negerin Elisabeth: gevangene van kleur, een historische roman die zich afspeelt in de achttiende eeuw, over de vrije zwarte zakenvrouw Elisabeth Samson. Samsons voormalige huis aan de Wagenwegstraat in Paramaribo stamt uit circa 1740 en is daarmee een van de oudste gebouwen van Suriname – en, zo wordt gezegd, van het Amerikaanse continent.

Eerst de hete aardappel: het woord ‘negerin’, mag dat nog worden gebruikt?

“In alle historische documenten die ik in de archieven heb ingezien, wordt Elisabeth Samson zo genoemd, een vrije negerin. Vandaar dus dat mijn boek zo heet. Komt er nu een herdruk, dan geef ik het een andere titel, hoor, want ik wil niemand tegen de schenen schoppen. Dan wordt het misschien iets als Elisabeth Samson: vrij, zwart en rijk. Of Zwarte Elisabeth: rijk en vrij, is dat niet mooi?”

Wie was Elisabeth Samson?

“Zij was de eerste vrij geboren, honderd procent zwarte, Afrikaanse vrouw in Suriname in de koloniale periode. Ik heb voor mijn boek vier jaar archiefonderzoek naar haar leven gedaan, en ontdekte dat zij niet rijk werd als concubine van een witte man, zoals wel wordt gespeculeerd, maar haar fortuin helemaal zelf vergaarde. Wel trouwde ze met een witte man, waarvoor ze toestemming vroeg aan de Staten-Generaal in Holland.”

“Die permissie kwam na drieënhalf jaar, volgens mij omdat ze dachten: als ze doodgaat, krijgt een witte haar geld. Dat gebeurde al snel, in 1771, drie jaar en vier maanden na het huwelijk in de Hervormde Kerk. Ze was toen eigenaar van tien plantages waarvan er vijf alleen van haar waren, van een schip, en van acht woonhuizen in Paramaribo – waaronder het huis waar het nu om gaat, aan de Wagenwegstraat 22, waarvoor we de Stichting Elisabeth Samson Huis hebben opgericht.”

Deze Elisabeth Samson speelt in alle belangrijke historische werken over Suriname een rol; in haar tijd was ze een even uitzonderlijk als omstreden figuur. Het belangrijkste doel van de stichting is om de erfenis van Samson ‘nieuw leven in te blazen’, zegt McLeod, door het restaureren, ‘conserveren en exploiteren van haar nalatenschap, zodat komende generaties daar inspiratie en kracht uit kunnen putten’.

“De begane grond van het huis wordt het Elisabeth Samsonmuseum, ingericht zoals in de achttiende eeuw.” De zolder krijgt een zogenoemd ‘arbeidsmuseum’, de eerste en tweede verdieping komen voor verhuur beschikbaar, zowel voor lezingen en concerten als in de vorm van kantoorruimte. “En op de stoep vertel ik over het leven van Elisabeth,” zegt McLeod, die gegidste wandelingen door historisch Paramaribo verzorgt, vaak eindigend op het forse bordes aan de Wagenwegstraat.

Het Elisabeth Samsonhuis in 1962, in betere staat.   📸Stadsherstel

Het huis heeft een rijk verleden: het werd geërfd door een achterneef van Samson, daarna in gebruik genomen als onderkomen van het ministerie van Sociale Zaken en Volkshuisvesting, werd vervolgens een school, waarna de Burgerlijke Stand zich er vestigde.

Kende u het gebouw voordat u uw boek over Samson schreef?

“Jazeker. Ik woonde er in mijn jeugd tegenover. En mijn man heeft er dertien jaar gewerkt, in de slaapkamer van Elisabeth, toen het nog een ministerie was.”

Vanaf 1980, onder de militaire dictatuur en in de Boutersetijd, is het huis gaan vervallen, vertelt McLeod. In 2012 werd het ontruimd, in 2017 bleek de Surinaamse regering het te willen verkopen voor een half miljoen euro, ‘maar wel onderhands’.

McLeod schakelde een ‘nette’ notaris in, en die ontdekte dat er plichten golden voor de Surinaamse staat, namelijk dat die onroerend goed moet laten taxeren en voor de taxatiesom moet verkopen. “We hebben het in 2021 kunnen kopen, onder een nieuwe regering, voor 250.000 euro.”

McLeod en haar stichting schakelden een gespecialiseerde architect en aannemer in voor de renovatie – de architect was ook verantwoordelijk voor de renovatie van de houten kathedraal van Paramaribo (zie kader). En je bent Cynthia McLeod of je bent het niet: via de Amerikaanse ambassadeur in Paramaribo kwam er geld van het US Ambassadors Fund for Cultural Preservation, van de Kirpalani Stichting (Kirpalani is een bekend witgoedwarenhuis in Paramaribo), en uit Nederland van de Postcodeloterij en De Nederlandsche Bank. McLeod noemt van elke gever het gedoneerde bedrag, en resumeert: “We zijn praktisch rond, en op 2 juni hebben we gevierd dat de hele noordgevel af is. Vlag en bloemen in top.”

Zoals dat gaat met omvangrijke renovatieprojecten, zijn er altijd losse eindjes waarvoor weer potjes nodig zijn. McLeod heeft al jarenlang een goede band met Stadsherstel in Amsterdam, en dus worden het nuttige en het aangename verenigd tijdens de Surinaamse maanden in de Amstelkerk. Maandag 12 juni geeft ze er een lezing: Wie was vrij en wie werd vrij? McLeod spreekt dan onder meer over het leven van ‘de tot slaaf gemaakten op de plantages, de emancipatie en de gevolgen ervan’. De opbrengst komt ten bate van het huis.

Het huis van Elisabeth Samson staat in de steigers. 📸 Ingrid Moesan

McLeod beschouwt de negatieve sentimenten rond de slaventijd met nuance. “De binnenstad van Paramaribo is erkend Unesco-werelderfgoed. We mogen best trots zijn op de koloniale gebouwen, want wie hebben die gebouwd? De slaven! Die hadden de kennis en de kunde om die mooie, nu historische houten gebouwen te maken. Het is aan ons, hun afstammelingen, om die gebouwen te behouden, de jeugd erover te informeren en het hen te laten zien. En ze te tonen aan Afro-Amerikaanse toeristen natuurlijk. Want in de Verenigde Staten smullen ze van dit verhaal, van de Elisabeth Samson Experience.”

Wat leren we van Elisabeth Samson?

“Wentel je niet in een slachtofferrol, kijk naar Elisabeth Samson. Zij is geworden wie ze was. Ze was geen slachtoffer, zij was een overwinnaar, daar kunnen alle mensen van leren: je kunt alles zijn wat je wilt zijn. De zwarten klagen nu over slavernij, maar alleen de sterken hebben die tijd overleefd, en daar kom jij uit voort. Wie zich slachtoffer voelt, overwint niet, wie zich winnaar voelt, die wint.”

Stadherstel (in) Suriname
Sinds 2018 organiseert Stadsherstel Amsterdam benefietactiviteiten voor het behoud van Surinaams erfgoed. Dit jaar bestaat het programma uit vier lezingen, een verkoopexpositie, boekentafel en de Surinaamse-maandenwandeling. Het thema is Van de Surinaamse plantages.
In de Amstelkerk exposeert Stadsherstel onder de titel Als de taal van een bruisend land een groepstentoonstelling van Kenneth Beeker, Isan Corinde, Maikel Deekman, Moritz Ebinger, Janne Igbuwe, Piet Lont, Djon Louis Seedorf en Iléne Themen, samengesteld door Myra Winter.
Na de lezing over het einde van de slavernij op maandagavond 12 juni door Cynthia McLeod spreekt op maandag 19 juni Margriet de Roever over suiker. In de zeventiende eeuw nam de consumptie van suiker in Nederland explosief toe. In de Middeleeuwen was het een medicijn, later werd suiker een luxeproduct dat in de voeding een belangrijke plaats ging innemen.
Op 26 juni is het thema Chocolade in Suriname en Amsterdam. Na suikerriet, koffie en katoen was cacao het belangrijkste plantagegewas, met een hoogtepunt in 1895. Over de ontdekking die chocolademaker Van Houten in Amsterdam deed en over de chocolade die inmiddels weer in Paramaribo wordt gemaakt.

Op vrijdag 7 juli vindt de afsluitende lezing plaats – met muziek: Surinaams hout. In Paramaribo staat de grootste houten kerk van Zuid-Amerika, gebouwd in 1887. Dit Surinaamse hout werd ook gebruikt voor de orgelkast in de kathedraal.

De Surinamewandeling van een kilometer of twee is te verkrijgen in het Stadsherstelwinkeltje aan de Amstelkerk, of te downloaden via stadsherstel suriname. Het winkeltje verkoopt ook Surinaamse antiquiteiten en Suriname-gerelateerde boeken.

De drie goede doelen zijn erfgoedprojecten in Paramaribo: het Elisabeth Samsonhuis, de restauratie van het Maarschalkerweerd-orgel van de houten kathedraal en van een hoekpand aan de Zwartenhovenbrugstraat, een van de monumenten van Stadsherstel Suriname.

Bron: Parool 09-06-2023 Cynthia McLeod: ‘Wentel je niet in een slachtofferrol, kijk naar Elisabeth Samson’