Parool Glenn Helberg, transcultureel psychiater: ‘Rutte wist precies de juiste emotionele knopjes in te drukken. Dat doet het witte systeem heel knap’
 |
| transcultureel psychiater Glenn Helberg: ‘Families die uit elkaar zijn gerukt, inheemsen die hun voorouderlijk grondgebied zijn kwijtgeraakt. Overal zitten breuklijnen. Je gaat kijken: waar zit de pijn?’ 📷 Ernst Coppejan |
Glenn Helberg (68) is voor even zijn praktijk ontvlucht en heeft zich geïnstalleerd achter een cappuccino havermelk in hotel Jakarta op het Java-eiland. Tien jaar geleden is het alweer dat hij het initiatief nam tot de ‘Stop the violence-mars en -manifestatie’ tegen stigmatisering van Antillianen. “Die was net geweest en ik praatte erover met een witte parlementariër,” vertelt hij. “Weet je wat er uit die man zijn mond kwam? ‘Ik wist niet dat jij tegen geweld was?’ Ik zei: wat zeg je?”
Het ongeloof staat nog altijd in zijn ogen. “Dat is toch stuitend. Alsof ik geen veiligheid wil voor mijn kinderen. Wanneer houden we eens op te denken dat zwarte mannen agressief zijn? Als zwarte mannen echt agressief waren, hadden ze Nederland allang kort en klein geslagen.”
De eerste juli is voor hem een belangrijke dag, zegt Helberg. Zijn hele leven al. Een besef, meer dan een feest. Bij hem thuis, op Curaçao, gold het motto: geduld en volharding. “De sleutels der overwinning. We volharden nog steeds, alleen het geduld is op.”
Is dat goed of slecht?
“In Nederland wordt nog steeds op zwarte mensen neergekeken. Dat is een erfenis van de slavernij en kolonisatie. Je kunt niet zeggen: het is al zo lang geleden. Het witte systeem van onderdrukking loopt door tot in het heden, als een rode draad door de geschiedenis. Als ik zoiets zeg, kun je daar aanstoot aan nemen. Maar als je het persoonlijk neemt, heb je daar kennelijk reden toe. Dan kun je beter eens bij jezelf te rade gaan. Wat heeft dit veroorzaakt? In welk systeem zitten we, en hoe onrechtvaardig is dat?”
“Ik word vaak gevraagd om te praten over de slavernij en de gevolgen ervan voor zwarte mensen. Maar het slavernijverleden is niet iets geïsoleerds voor zwarte mensen. Het is begonnen bij de inheemsen en het gaat ons allemaal aan. Dat ik hier zit en praat in het Nederlands en gekleed ben in westerse kleding, betekent dat ik hier niet zit in mijn oorspronkelijkheid. Die werd als minderwaardig gezien. Dat is gebleven, en daar zijn we klaar mee.”
Helberg is geboren op Curaçao uit Surinaamse ouders. Zijn moeder was kleuterjuf, zijn vader lasser bij Shell. Op zijn zeventiende ging hij naar Nederland om er geneeskunde te studeren. Helberg is psychiater en geïnteresseerd in de psychiatrie van niet-westerse culturen. Hij heeft zich verdiept in de vraag hoe het komt dat trauma’s van de slavernij zich, ook nog na 150 jaar, van generatie op generatie voortzetten.
“Ik was op een bijeenkomst in Zuidoost over heling en mentale weerbaarheid,” zegt hij. “Het viel mij op hoe fijn mensen het vonden om daar hun ervaringen te delen. Er was bijvoorbeeld een zwarte man die zei: ik merk dat ik mij in het bijzijn van een wit persoon anders gedraag dan bij zwarte mensen. Hij had het over niet durven, maar hij bedoelde: nederig zijn.”
Schrikt u daarvan?
“Ik zie het wel vaker. Ik heb een keer een Surinaamse jongen moeten toespreken, omdat hij had gevochten. Die jongen stond erbij! Met zijn hoofd gebogen, alsof hij het vreselijkste had gedaan wat hij kon doen. Dat doet me heel veel pijn. Het deed me denken aan plaatjes van zwarte jongens die ineenkrimpen omdat de toorn van de meester op hen afkomt.”
“In het lichaam zie je het trauma van de slavernij terug. Die jongen heeft geleerd dat hij zich op een bepaalde manier moet schamen. Van wie? Van zijn moeder? En van wie heeft die dat dan weer geleerd? Het gaat van generatie op generatie. Wij hebben lang gedacht dat wij te weinig slavernijmonumenten hebben, maar voor mij zit het monument van de slavernij in het lichaam. Daarin zie je wat de slavernij heeft aangericht.”
Komt er weleens iemand in uw praktijk met de mededeling: ik heb last van het slavernijverleden?
“Zo werkt dat niet. Mensen komen naar me toe met een probleem: ze functioneren niet of ze slapen slecht. Dan gaan we kijken: wat is er in de generaties voor je gebeurd? Wie is je moeder, wie is je vader? Dan kom je snel terecht bij de slavernij. Families die uit elkaar zijn gerukt, inheemsen die hun voorouderlijk grondgebied zijn kwijtgeraakt. Overal zitten breuklijnen. Je gaat kijken: waar zit de pijn?”
Bent u in staat die pijn te helen?
“In de Verlichting zei men: ik denk, dus ik ben. Dit gaat niet over denken, maar over voelen. In de Verlichting vond men dat witte mensen kunnen denken en zwarte mensen niet. De Verlichting was er om te verlichten, maar bracht zwarte mensen in het duister. Ik maak het voelen en het lichaam weer belangrijk. Ophalen wat je verloren bent, waarvan je niet weet dat het erin zit. Daar begint heling.”
Wanneer zullen we in Nederland nader tot elkaar komen?
“Als we zeggen: nu is het genoeg, nu gaan we er iets aan doen. Dat is moeilijk voor de mensen die de macht hebben. Een voorbeeld: de vrijheid van meningsuiting. Over Zwarte Piet of om het even welk onderwerp. Er zijn op dit moment zwarte lichamen die er ook iets over zeggen. En dan reageren de witte lichamen, die altijd het vrije woord gebruikten, met: nu mogen wij niks meer zeggen. Hoe kom je erop? Je hebt het vrije woord. Alleen zeggen de zwarte mensen: wij bezetten deze ruimte nu ook en wij kunnen ook spreken. Als je iets doms zegt, dan reageren wij daarop.”
Dat geeft wrijving.
“We zitten in een overgangsperiode waarin veel mensen rouwen om het verlies dat ze lijden, omdat ze altijd hebben gedacht: dit is mijn plek, ik ben de baas. En nu moeten ze die ruimte gaan delen. Dat vereist kennis en de bereidheid om te luisteren. Laten we elkaar werkelijk proberen te begrijpen en ons ervan bewust zijn dat elk woord dat uit ons komt iets over óns zegt en niet over de ander.”
Wat vindt u ervan dat het kabinet excuses heeft gemaakt?
“Ik moet zeggen: dat is op koloniale wijze gegaan. Een paar weken ervoor werd ik door de staatssecretaris uitgenodigd om te komen praten over de stappen die nodig waren om de excuses voor te bereiden. Ik dacht: wat geweldig. Laten we het volk erbij betrekken, laten we in Suriname en op de eilanden townhallsessies houden en vragen: wat vinden jullie ervan, wat betekenen excuses? Een maand later was door Rutte eenzijdig bepaald dat ze op 19 december gemaakt werden. En dat er een komma moest komen. Het meest koloniale vond ik nog wel dat hij er allemaal woorden bij gebruikte om de harten van de zwartjes te laten smelten.”
U bedoelt: hij sprak elk volk aan in zijn eigen taal, in het Engels, Sranantongo, Papiaments en Nederlands?
“Hij wist precies de juiste emotionele knopjes in te drukken. Dat doet het witte systeem heel knap. Ik zag het gebeuren. Wij zijn zogenaamd heel rationeel in Nederland, maar we weten heel goed hoe we ervoor kunnen zorgen dat we lief gevonden worden. Het is belangrijk dat wij ons als zwarte gemeenschappen niet tegen elkaar uit laten spelen. Het witte systeem in Nederland heeft altijd goed kunnen gedijen op verdeel-en-heers.”
Wie is Glenn Helberg?
Glenn Helberg werd geboren op 12 januari 1955 in Willemstad, Curaçao. Op zijn zeventiende kwam hij naar Nederland om in Utrecht geneeskunde te studeren, waarna hij zich specialiseerde in de westerse en niet-westerse psychiatrie. In 2013 werd hij Ridder in de Orde van Oranje-Nassau voor zijn inzet voor de maatschappelijke positie van Antillianen en Arubanen. In 2019 werd de Black Achievement Award oeuvreprijs aan hem toegekend. Helberg woont in Amsterdam Oost en heeft twee volwassen zonen.
Reacties
Een reactie posten